СЦЕНА 1
(Просторија: шкаф, кауч и столче. Искра влегува во просторијата. Го отвора шкафот, од него вади кукла).
ИСКРА: (На куклата) Добар ден, докторе Фројд.
(Ја носи куклата до столчето, ја седнува на него. Искра седнува на каучот).
ИСКРА: Долго време се прашував како би било да живеевте во ова време. Ја замислував нашата средба, докторе Фројд. Веројатно би ми рекле да легнам на вашиот кауч. Таму, на улицата Берггасе број 19. (Таа легнува на каучот, гледа кон таванот. Пауза. Се врти кон куклата). Вие молчите, докторе Фројд. Можеби чекате да кажам нешто за себе, за потоа да се обидете да ги откриете оние делови од мене кои ми изгледаат скриени. (Одново се врти кон таванот). Јас сум Искра. Доволно е Искра, зарем не? Балерина и кореограф во Македонската опера и балет. Време: почеток на дваесет и првиот век. Блиску до вашето време, но сепак доволно далеку, за да не можеме да се сретнеме. (Се врти кон кулата). Долго време се интересирав за вас. (Станува, застанува зад куклата). Веројатно се прашувате зошто јас, балерина и кореограф, би се интересирала за вас, за она што вие сте го пишувале? Би рекле: таа работи со телото, јас со душата! И, би згрешиле, докторе Фројд. Или, можеби јас грешам кога претпоставувам што би рекле вие. (Ги положува рацете на рамената на куклата). Упорно молчите, докторе Фројд. (Ја зема главата на куклата и ја истргнува од телото. Искра и главата на куклата – очи в очи). Имаме барем една заедничка љубов, докторе Фројд. Патувањата. Можеби затоа сакав да направам перформанс за една жена која сакала да патува. Марина Цветаева. Понекогаш ја сонувам. И, кога ја сонувам, ја сонувам заедно со една од вашите сестри. (Ја мести главата на куклата на телото на куклата, но така што главата е свртена обратно). Вие сигурно ќе се прашате зошто постојано сонувам две жени, би пребарувале по моето детство, би ме анализирале со вашите теории. И би згрешиле, докторе Фројд. (Се врти со грбот кон куклата). Ги сонувам бидејќи живееле во исто време, и копнееле да патуваат. И додека вашата сестра отпатувала само еднаш во својот живот, кога отпатувала кон својата смрт, онаа друга жена од мојот сон, Марина Цветаева, патувала како да сакала да и’ побегне на смртта. И навистина, кога се вратила во својот дом, самата ја обележала границата која го дели животот од умирањето. (Се оддалечува од куклата, влегува во шкафот од кој ја извади куклата претходно). Но, пред тоа патувала. Прво Берлин, па Прага, па живот во Франција. И од таму, еден мајски ден 1926, се упатила со Борис Пастернак во еден санаториум во Швајцарија. Со една единствена желба – поетесата сакала да го запознае оној кој за неа бил олицетворение на поезијата. Рајнер Марија Рилке. Понекогаш се обидувам да ја замислам таа средба, докторе Фројд. Ги замислувам сами – го оставаат Борис Пастернак, и накратко се оддалечуваат. (Ја затвора вратата од шкафот).
СЦЕНА 2
(Рајнер Марија Рилке, свртен со грбот. До него стои Марина Цветаева).
МАРИНА: Пред малку рековте дека се чувствувате како да стоите на границата помеѓу животот и смртта…
РИЛКЕ: Да. Малку чудно за човек на педесет години? Веројатно. Би се очекувало да се надевам на уште живот.
МАРИНА: Велите дека умирате. Имате педесет години. А изгледате како да сте ми врсник. Како и вие да имате триесетина години.
(Рилке се врти. Неговиот лик е навистина лик на врсник на Марина Цветаева).
РИЛКЕ: Јас само вам така ви изгледам. Прашајте ги болничарките за мојот лик. Ќе ви ја кажат вистината. Јас сум педесетгодишник, но од оние педесетгодишници на кои им се приближува смртта. А вие… Вие ме гледате како што поетот гледа поет. А го гледа оној негов лик кој ќе го понесе со себе во вечноста.
МАРИНА: Откога ги прочитав вашите први стихови, посакував да ве сретнам. Толку многу нешта сакав да ве прашам… А сега… Сега сум толку збунета. Како да стојам пред Поезијата.
РИЛКЕ: Има толку нешта кои јас би сакал да ги знам за вас… За вашето детство…
МАРИНА: Дел од него поминав близу до овој ваш санаториум. Но пред тоа, пред тоа беше Русија. И летата во Таруса покрај реката Ока. И мојата мајка, која сакаше да чита и да свири на пијано. Го помнам моето детство по музиката и по зборовите. А потоа, мојата мајка умре. Ги слушнав нејзините последни зборови. Рече: “Жал ми е само за литературата, музиката и сонцето”. Нас, нејзините деца, воопшто не нè спомна. Потоа, пат од Русија до Швајцарија. Да, дел од детството минав овде, блиску до ова место. Вие сте сега во санаториум, јас тогаш бев во дом за сирачиња. И санаториумите, и домовите за сирачиња се како со граница одделени од светот. Јасна граница која го дели не само просторот, туку и времето. Времето таму, во тој дом за сирачиња кој беше и интернат, како да стоеше. А јас имав чувство дека времето надвор од него тече. Затоa што се сеќавав на времето на безгрижното детство во Русија.
РИЛКЕ: А кога се вративте во Русија?
МАРИНА: Сè беше безначајно. До моjата осумнаесетта година. Тогаш, на Крим, во 1911, го запознав мојот сопруг. Имаше истоштен изглед, болуваше од туберкулоза. Една година помлад од мене, имаше седумнаесет години. Неговото име е Сергеј. Сергеј Ефрон. Првиот ден од нашето познанство ми донесе прекрасен минерал, корнелиан, кој морските бранови го исфрлиле од Црното Море. Стоев таа вечер на плажата, во раката го стискав црвенастиот камен, и си повторував: “Ќе се омажам со него и вечно ќе бидеме заедно.” Тој темноцрвен камен што тој ми го даде, беше како да ми го дал своето срце. И, бидејќи си ветив дека ќе ми биде маж, бидејќи му ветив дека ќе му бидам жена, го исполнив ветувањата. Затоа што јас не можам да ги изневерам ветувањата. А тоа ветување го дадов пред токму петнаесет години. Беше мај, мај 1911. Мај, како и сега. (Пауза.) Се прашувате ли дали се каам поради тоа ветување?
РИЛКЕ: Не. Затоа што оној кој не ги изневерува ветувањата, тој не се кае ниту поради исполнетите ветувања. Без оглед каков живот донеле исполнувањата на тие ветувања.
МАРИНА: Не се покајав. Никогаш. Но, најпрво времињата не беа за каење. Со Сергеј се вратив во моето детство. Станот во Москва го наместивме како што беше наместен домот на моите родители. Дури и фотографиите во станот ги наместивме како што беа наместени во летната куќа на моите родители во Таруса. Го повторував просторот, сакајќи да го повторам времето. Но, тоа е невозможно…
РИЛКЕ: Освен во поезијата.
МАРИНА: А животот не е поезија. И јас морав да се збогувам со минатото, со моето детсво. Затоа што морав да се грижам за детството на некој друг: набргу забременив, ја родив ќерка ми Аријадна. Потоа дојде 1917 година. Сергеј замина со белогардејците да се бори против црвеноармејците, а бев по втор пат бремена. Беше Црвениот октомври 1917, јас ја родив втората ќерка. Ирина. Се грижев за неа и за Аријадна, и се обидував дали Сергеј е жив. Не знаев ни каде е, ни како е. Ирина умре кога имаше четири години. Од глад. Просев по улиците, за да можам да ја прехранам Аријадна. Се плашев да не ми умре и таа. (Пауза.) Потоа, дознав дека Сергеј пребегнал во Берлин. Заминав со Аријадна таму. Одново бевме заедно. Сергеј доби некаква стипендија за во Прага. И така се најдовме таму. И, таму за првпат ги читав вашите стихови. Во градот во кој вие сте роден. И, кога прочитав некаде дека Москва ви е најдраг град на светот, почнав да ги поставувам точките во кои се сечат линиите на нашите животи: најмногу го сакате градот во кој јас сум родена. Прочитав и дека еден од омилените поети ви е Пушкин, а татко ми го основа Музејот на Пушкин во Москва. Најпрекрасните стихови – вашите стихови – ги прочитав во Прага, градот во кој сте роден. И сега, сега се наоѓам на неколку часови од интернатот – дом за сирачиња кој беше затвор за моето етство, и ве среќавам вас, ослободувачот на поезијата.
РИЛКЕ: Во овој санаториум, во кој наскоро ќе умрам.
МАРИНА: Не, нема да умрете…
РИЛКЕ: Не ми кажавте ништо за Прага, освен дека таму сте ги откриле моите стихови.
МАРИНА: Да, таму ги открив вашите стихови. Таму открив и дека одново ќе станам мајка. Таму го родив Мур. Минатата година. Всушност, не живеевме во Прага, туку во близината на градот, во Вшенори. Во беда – имав само еден фустан, таванот прокапуваше кога врнеше, немавме пари за оргев и седевме со шалови, капи и ракавици во собите. Така и спиевме. Со шалови околу вратовите. А потоа Сергеј ја изгуби стипендијата. А Мур – малечок, само неколку месеци. Имавме пријатели во Франција, и веќе една година сме таму… Се обидувам да пишувам… Сергеј работи, благодарение на него преживуваме. Се обидувам да живеам за поезијата, и за децата… Тоа е мојот живот. А вашиот? (Пауза.) Вашиот живот?
РИЛКЕ: Време е да одите. Време е да примам лекови. И да спијам.
МАРИНА: Но, јас толку нешта сакам да знам за вас. А не прашав ништо. Толку нешта. Барем да побарав совет. Одговор за најважните прашања прашања во мојот живот. Како да живеам? И како да пишувам?
РИЛКЕ: Тоа е всушност едно единствено прашање.
(Во позадина се слуша гласот на Рилке – извадок од “Записите на Малте Лауридс Бриге”. Марина и Рилке танцуваат – тој како човек кој се препушта на смртта, таа како некој кој се обидува да и’ вдахне живот на смртта.)
ГЛАСОТ НА РИЛКЕ: You ought to wait and gather sense and sweetness for a whole lifetime, and a long one if possible, and then, at the verѕ end, You might perhaps be able to write ten good lines. For poems are not, as people think, simple emotions (one has emotions earlѕ enough) — theѕ are experiences. For the sake of a single poem, you must see many cities, many people and Things, you must understand animals, must feel how birds fly, and know the gesture which small flowers make when theѕ open in the morning. You must be able to think back to streets in unknown neighborhoods, to unexpected encounters, and to partings you had long seen coming; to days of childhood whose mystery is still unexplained, to parents you had to hurt when theѕ brought in a joy (it was a joy meant for somebody else –); to childhood illnesses that began so strangely with so many profound and difficult transformations, to days in quiet, restrained rooms and to mornings by the sea, to the sea itself, to seas, to nights of travel that rushed along overhead and went flying with all the stars, — and it is still not enough to be able to think about all that. You must have memories of many nights of love, each one different from all the others, memories of women screaming in labor, and of light, pale, sleeping girls who have just given birth and are closing again. But you must also have been beside the dying, must have sat beside the dead in the room with the open windonw and the scattered noises. And it is not ѕet enough to have memories. You must be able to forget them when theѕ are many, and you must have the immense patience to wait until theѕ return. For the memories themselves are not important. Only when theѕ have changed into our very blood, into glance and gesture, and are nameless, no longer to be distinguished from ourselves, only then can it happen that in some very rare hour the first word of a poem arises in their midst and goes forth from them.
(Постепено затемнување.)
СЦЕНА 3
(Куклата која е легната на креветот, покрај креветот седи Искра).
ИСКРА: И потоа, повеќе никогаш не се сретнале. Се гледале еден со друг преку писмата.
СЦЕНА 4
(Просторија поделена на два дела – едниот дел е домот на Марина, другиот е собата на Рилке во санаториумот. Помеѓу нив танцува Искра. И Марина Цветаева и Рајнер Марија Рилке држат писма – молив и хартија – во рацете, но не гледаат во писмата кои ги пишуваат, туку гледаат еден кон друг).
МАРИНА: И кога се сретнавме ви кажував колку ми значите. Сакам да ви го напишам тоа и сега. По Револуцијата, кога заминав од Русија, прво бев во Берлин, потоа живеев во Прага. Таму за првпат го прочитав вашето име на кориците на книгите. Ја засакав Прага затоа што потоа таму ги открив вашите стихови. Ми помагаа да ја преживеам полесно целата беда. И така, во Прага бев од 1922 до 1925. Потоа со семејството заминав во Париз.
РИЛКЕ: Во тоа време и јас бев во Париз. Се дружев со пребегнатите Руси… Чудно како не сме се запознале. Штета што не сме се запознале.
МАРИНА: Јас не сакав да се запознаеме… Се плашев. Вие за мене, уште од оние години кога во Прага ги читав вашите стихови, бевте поголем од Гете. Зошто никогаш не ви пристапив, зошто секогаш кога ќе бев поканета некаде каде што веќе беше најавувано вашето присуство? Затоа што, заради вашите стихови, вие бевте мојот најљубен. А вие, вие не знаевте за мене. Не, не беше тоа поетска суета, не сакав да ја избегнам средбата со вас затоа што на таа средба ќе бев само уште една од многуте поети кои сте ги запознавале во Париз… Не, не беше тоа поетска суета, туку љубовна болка. Јас ќе ве гледав како што се гледа најљубеното суштество, вие ќе ме гледавте со поглед со каков се гледа туѓинец…
РИЛКЕ: Не, ти добро знаеш дека поетите секогаш се препознаваат едни со други, како на нивните лица да е впишан знакот на поезијата, тој знак и на проклетство и на благослов. Никогаш не би те гледал како да си туѓинец…
(Пауза. Марина и Рилке гледаат како танцува Искра).
МАРИНА: Можеби се прашуваш што сакам од тебе, и зошто ти пишувам? Да, што сакам јас од тебе, Рајнер? Ништо. Сè. Ти пишувам за да ми дозволиш секој миг од мојот живот да го устеремувам својот поглед кон тебе – како кон врв кој заштитува, како кон некаков скаменет ангел заштитник…
РИЛКЕ: Ангел заштитник… И мене тоа ми е сега потребно. Ангел заштитник…
(Пауза. Марина и Рилке гледаат како танцува Искра).
(Марина подигнува од подот две книги. Оди кон прозорецот, ги разлистува).
МАРИНА: Денес, десетти мај 1926, ги добив твоите книги. “Дуински елегии” и “Сонетите на Орфеј”. Изутрина. Децата уште спиеја. Сега едново спијат, сега е крајот на денот. Се сетив како ќерка ми Аријадна, кога беше малечка, имаше едвај три години, пред да заспие, ме прашуваше: “Ќе ми го читаш ли Рајнеке?” (Ги остава книгите крај прозорецот). Ја заспивав со твоите стихови. Рајнеке, така звучеше за неа твоето име, во тие три слога го имаше збиено Рајнер Марија Рилке, бидејќи кај децата не постои чувство за пауза.
(Пауза. Марина и Рилке гледаат како танцува Искра).
МАРИНА: Додека ти пишувам, син ми, тој има една година и три месеци, седи до мене и ми го зема моливот. Пишувам, и неговите прстиња го опфаќаат моливот, и јас престанувам. Толку е убав, кога ќе нè сретнат бабички, велат: “Сладок е како некој принц”.
РИЛКЕ: Мојата ќерка. Повеќе не знам како изгледа мојата ќерка. Живеев со неа додека беше на возраст на која сега е твојот син. Мојата ќерка… Мислам дека не ми е потребна. Мислам дека никој не ми е потребен. Доволен ми е овој санаториум…
МАРИНА: А јас му пишав на Борис Пастернак колку би било убаво да те посетиме. А сега велиш дека никој не ти е потребен…
РИЛКЕ: Тоа го велам кога ќе се сетам на мојата ќерка.
МАРИНА: Еднаш го прашав Борис Пастернак во писмо: “Што ќе направиме кога животот ќе ја изгуби смислата?” А тој ми одговори: “Ќе го посетиме Рилке.”
РИЛКЕ: Сега и јас ја имам изгубено смислата на постоењето. А со неа ја изгубив и желбата да пишувам.
МАРИНА: Кога се сретнавме, ми рече: “Пишувај затоа што мораш да пишуваш; пишувај затоа што имаш нешто да кажеш.”
РИЛКЕ: Како да немам повеќе што да кажам. И животот како да нема повеќе што да ми каже. Само уште смртта. Но, пред неа јас останувам нем.
МАРИНА: Ако ти немаш повеќе што да кажеш, тоа е како поезијата да нема што повеќе да каже. Ако ти замолкнеш, тоа е како поезијата да замолкнува…
РИЛКЕ: Утрово напишав за тебе поема.
(Од некаде се слуша гласот на Рилке, како ја рецитира поемата, и додека се слуша гласот, Искра, Рилке и Марина танцуваат.)
ГЛАСОТ НА РИЛКЕ:
(Замрачување. Сцената е во потполн мрак. Се слуша само гласот на Марина).
МАРИНА: Мораме да се видиме, Рајнер. Оваа зима. Во Франција или во Швајцарија, сеедно. Некое мало гратче, сеедно на која страна од границата, сеедно дали ти ќе ја минеш границата, или пак јас. Вети ми дека ќе се видиме, Рајнер. Оваа зима. Најдобро, уште пред Нова Година. Вети ми, Рајнер.
СЦЕНА 5
(Во просторијата: Искра и куклата. Куклата лежи на каучот, Искра седи на столчето.)
ИСКРА: Не успеал да и’ вети. Токму пред Нова Година и’ кажале дека поетот засекогаш се стопил со поезијата. А таа седнала и му напишала писмо.
СЦЕНА 6
(Ковчег, во ковчегот лежи Рилке. Марина стои покрај ковчегот, зад неа -часовник – само неколку минути до полноќ).
МАРИНА: Уште неколку минути, и настапува Новата Година. Ми кажаа дека си умрел… Годината започнува со твојата смрт? Крај? Почеток! (Ковчегот со Рилке полека започнува да се крева нагоре). Рајнер, јас еве плачам, ти течеш од мене преку моите очи. Мил мој, штом ти умре, значи не постои никаква смрт, или пак не постои никаков живот! (Ковчегот со Рилке се крева сè погоре и погоре, тој се исправа во ковчегот, седнат е во него, гледа во Марина, таа гледа во подот). Рајнер, утре започнува Новата Година, 1927-ма. Седум беше твојот омилен број. Седум беше бројот за кој ти веруваше дека ти носи среќа. Колку сум несреќна, Рајнер. (Рилке се наведнува од ковчегот, ја пружа раката надолу, ги брише солзите од лицето на Марина). Не, не смеам да тагувам! Мил мој, стори сè за често да те гледам во мојот сон, или уште подобро: живеј во мојот сон. (Ковчегот лебди. Рилке станува во ковчегот, танцува. Бавни движења, како да танцува на границата помеѓу животот и смртта). Во овоземна средба ти и јас никогаш не верувавме, како што не верувавме ни во овоземен живот, зар не? И ако во средбите преку писмата, тие средби во кои се среќаваа нашите души, верувавме подеднакво силно како во онаа средба кога ни се сретнаа и душите и телата оној мајски ден во санаториумот, тогаш и неовоземниот живот е повистинит од овоземниот. (Ковчегот полека почнува да се спушта, сè додека сосем не се спушти на подот). Можеш ли да ме слушнеш? Не, ти сè уште не си високо ниту пак далеку, ти си некаде овде, твојата глава е на моето рамо. (Рилке ја положува својата глава на нејзиното рамо). Ти никогаш нема да бидеш далеку, никогаш недосегливо високо. Ти, моето мило возрасно момченце. (Ја става својата рака на неговата глава). Рајнер, пиши ми! И вети ми дека ќе те сонувам. (Легнува на подот. Рилке, и натаму во ковчегот, ја положува својата рака на нејзината глава).
СЦЕНА 7
(Куклата лежи на каучот, Искра седи покрај каучот.)
ИСКРА: Што би рекле вие на ова, докторе Фројд? Таа го моли, на денот кога дознава за неговата смрт, да ја посетува во нејзините соништа, и да и’ пишува… Дали би ви била интересна како пациентка Марина Цветаева? Мене ми е интересна како начин на доживување на светот. На почетокот од својот творечки опус, запишала:
ГЛАСОТ НА МАРИНА: Сите ќе минеме. За педесет години сите ќе бидеме в земја. Ќе се појават нови ликови под вечното небо. И имам волја на сите кои сеуште живеат да им довикнам: Пишувајте, пишувајте што повеќе! Зацврстувајте го секој миг, секој гест, секоја воздишка! Но не само гестот, туку и обликот на раката која го направила тој гест; не само воздишката – туку и изразот на усните од кои лесно слетал.
ИСКРА: Ме интересираше – може ли, освен со пишување, да се зацврсти секој гест и секоја воздишка со помош на танцот? Или и танцот, како и гестот и воздишката, сè она што ќе мине, она на што му треба зацврснување, она на што му треба збор за да го опише за да продолжи да трае и кога ќе заврши? И тогаш, мислејќи на траењето и завршувањето дури и во моите соништа, се појавуваше ликот на вашата сестра, докторе Фројд. Нејзиниот лик го имав видено попатно, две заеднички фотографии на семејството Фројд. А во моите соништа се појавуваше вашата сестра секогаш кога ќе се појавеше Марина Цветаева. Можеби затоа што и двете сакале да патуваат. И додека вашата сестра отпатувала само еднаш во својот живот, кога отпатувала кон својата смрт, онаа друга жена од мојот сон, Марина Цветаева, патувала како да сакала да и’ побегне на смртта. И навистина, кога се вратила во својот дом, самата ја обележала границата која го дели животот од умирањето.
СЦЕНА 8
(Малечка соба. Кревет, прозорец, плафон со греди. Марина чекори по собата со јаже во рацете, оди лево-десно. Рилке е во просторијата, таа не може да го забележи.)
МАРИНА: Зошто го земав ова јаже? Зошто го земав ова јаже? Ах, да. (Си го става јажето околу вратот. Рилке и’ се приближува, го допира јажето кое е околу нејзиниoт врат. Марина конечно може да го забележи неговото присуство.) Рајнер… Ти си тука? Или јас полудувам?
РИЛКЕ: Јас постојано сум тука.
МАРИНА: Тогаш зошто не можев да те видам? Тогаш кога ми беше најпотребен, тогаш кога ми беше најтешко?
РИЛКЕ: Сега ти е најтешко. Затоа можеш да ме видиш. Затоа што можеш да ме видиш само кога си најблиску до смртта.
МАРИНА: Да. Сега сум најблиску до смртта. Сега сум најблиску до тебе.
РИЛКЕ: Може ли да го тргнам јажево од твојот врат?
МАРИНА: Не.
РИЛКЕ: Сакам да го тргнам. (Се обидува да го тргне. Таа го спречува).
МАРИНА: Не можам повеќе, Рајнер. Уморна сум. Од животот, од себеси. Од постоењето. Дури и од поезијата, Рајнер. Само поезијата ме држеше во живот. Затоа што од животот и од себеси сум веќе одамна уморна. Живеев од поезијата и за поезијата. Но, сега сум уморна и од неа. Не можам повеќе ниту да пишувам.
РИЛКЕ: Сети се кога ми побара совет како да живееш и како да пишуваш. Ти реков да проживееш живот кој ќе те тера да пишуваш. Живот со искуства. Искуства претворени во сеќавања, а потоа сеќавањата да се претворат во сопствена крв, и од таа крв да се пишува. Сега твоите сеќавања се претворени во крв, сега треба со таа крв да пишуваш.
МАРИНА: Се лажеш, Рајнер. Мојата крв се исуши. Готово е, Рајнер. Требаше да бидеш со мене порано.
РИЛКЕ: Бев. Секогаш бев со тебе. Од онаа ноќ кога умрев. Од онаа ноќ кога ти ми го напиша последното писмо. Еднаш бараше од мене да ти бидам ангел чувар.
МАРИНА: Но не ме чуваше.
РИЛКЕ: Немаше од што да те чувам. Поетот треба да биде чуван од тоа да не биде разгален од животот. Ти од животот го доби она што му е потребно на секој поет за да може да пишува – искуства.
МАРИНА: Изгледа ги добив во преголема мера. Уморна сум. Време е да заминам.
РИЛКЕ: Прерано е.
МАРИНА: Имам четириесет и девет години. Една година помалку од оние што ги имаше ти кога замина.
РИЛКЕ: Тогаш, почекај уште една година.
МАРИНА: Не. Не можам повеќе. Гаснам.
РИЛКЕ: Изгледаш подеднакво млада како оној ден кога се запознавме. Пред петнаесет години.
МАРИНА: Ти изгледам така затоа што на мртвите поети сите живи им изгледаат вечно млади. И ти си подеднакво млад како денот кога се запознавме. Денот кога ми рече дека само во моите очи изгледаш како мој врсник, а дека изгледаш многу постар од своите педесет години. Сега ги имаме сменето улогите. Тогаш ти мене ми изгледаше млад и полн со сила, сега јас тебе ти изгледам ниту еден ден остарена. А вистината е поинаква. Некогаш бев како килибар. Од мене иссјајуваше светлина, а луѓето чиј живот ќе се допреше од мојот живот и самите почнуваа да светат. Сега и јас самата ја изгубив сопствената светлина. Сега и мене ми е темно. Можеби, кога ќе го отфрлам телото, ова тело од кое секогаш се плашев, одново ќе можам да иссјајувам. (Пауза) Ќе беше ли поинаку да останев во Франција? Ќе беше ли подобро да не се вратев во Русија. Мислев дека ќе биде подобро овде… Во Париз во првите две години ме објавуваа. Потоа, Париз ме отфрли. Таму, меѓу руската пребегната аристократија, меѓу богатите, јас бев нешто туѓо, јас ним не им припаѓав. Но, на почетокот имав литературни читања.
РИЛКЕ: Бев со тебе. Ти го чувствуваше моето присуство, иако никогаш не помисли – неговата душа е тука некаде. Те гледав како на тие литературни читања влегуваш со наведната глава. На себе секогаш имаше ист фустан на тие читања. Единсвениот фустан кој го имаше што не беше скинат. Читањата беа во малечки соби, публиката беше составена од руски емигранти.
МАРИНА: Никогаш, на ниту едно мое читање во Париз, не дојде ниту еден Французин.
РИЛКЕ: Ти читаше, луѓето те гледаа чудно. Твоите песни за нив беа нејасни, чудни. Ги слушав што шепкаат додека ти читаше.
МАРИНА: Сигурно не зборуваа за мојата поезија…
РИЛКЕ: Зборуваа за твојата куса коса. За тоа дека одново го носиш истиот фустан. За твоето чудно држење. Никогаш не те слушаа што читаш.
МАРИНА: Знаев дека не слушаат. Гледав дека не слушаат. Во тие соби во кои се одржуваа книжевните вечери доаѓаа по неколку души – можев да ги видам реакциите на сите. Гледав. Слушав. Јас читав, и слушав шепотења. Продолжував да читам. Продолжував да прифаќам секогаш кога ќе ме поканеа. Одново и одново.
РИЛКЕ: И секогаш – истиот понижувачки чин на крајот од читањето. Оние кои ги организираа читањата мизерниот хонорар ти го плаќаа пред очите на сите присутни.
МАРИНА: Мојата испружена рака, мојата рака испружена како да просјачи, раката со која ги пишував стиховите испружена како да моли за пари, и нечија друга рака која на мојата рака положува малку пари.
РИЛКЕ: А луѓето, кои зборуваа додека ти читаше, излегуваа од собата без збор. Никогаш не поставуваа прашања. Никогаш не те прашаа ништо за твојата поезија.
МАРИНА: И сепак, молев да читам одново некаде. И одново. И одново. И одново. До следното понижување. Кога престанаа да ме објавуваат во емигрантските списанија, повеќе немавме пари за ништо. Единственото месо кое можевме да го купиме беше коњското.
РИЛКЕ: Те гледав како на пазар ги купуваш најмалите компири, и најевтиното, преостанатото овошје. Јајца јадевте само за Велигден. Алиштата кои ги носевте ги добивавте од други луѓе, на вашите нозе беа чевли кои пред тоа ги носеле некои други нозе.
МАРИНА: Маж ми и ќерка ми не можеа повеќе да издржат. Сакаа да заминат. Им велев: “Да издржиме уште малку. Уште малку. Малку.” Не можеа повеќе. Се вратија во Русија. Мур остана со мене во Париз.
РИЛКЕ: Го видов твојот сон на 23 април 1939. Сонуваше како се качуваш по тесна патека. Пејзажот беше како на Света Елена. Бездна одлево, стрмни карпи оддесно. Никаква можност за бегство. Одоздола од патот кон тебе почна да доаѓа лав. Огромен, со голема глава. Ти се прекрсти три пати. Лавот легна на стомакот, потоа стана и лазеше внимателно покрај тебе, одминувајќи те. Потоа ти продолжи по патот, и се разбуди. Тоа утро, по тој сон, реши да се вратиш во Русија.
МАРИНА: Во јуни таа 1939 заминав од Париз со Мур. Тој тогаш имаше четиринаесет години. Патувавме долго, со воз, до Москва. И при тоа патување ја гледав Европа низ прозорецот. Европа која сакав да ја запознаам, Европа која одбиваше да се сретне со мене. Европа за која бев копиле. Европа, која мислеше дека сум нечие туѓо копиле, не знаејќи дека сум нејзино. Повторував во себе дека ќе престанам да пишувам. А сепак – продолжив…
РИЛКЕ: Додека патуваше, ги слушав твоите мисли. Твоите очи се полнеа со европските пејсажи градови, твоите мисли се полнеа со горчина. Ги слушав твоите мисли.
(Звук на воз кој оди по шините. И гласот на Марина).
ГЛАСОТ НА МАРИНА: Нема повеќе да пишувам. Повеќе нема потреба да пишувам. Никому веќе не му е грижа за тоа што го пишувам. Нема повеќе да пишувам. Не затоа што не сакам. Нема повеќе да пишувам. Затоа што повеќе не можам да пишувам. Зборовите ми бегаат. Како да сакам да зграпчам воздух. Зборовите ми бегаат. Можеби затоа што знаат дека, ако јас ги запишам, никој нема да ги прочита. Европа одбива да го прочита она што го пишувам. За Европа сум копиле на литературата. Европа, која мисли дека сум нечие туѓо копиле на литературата, не знаејќи дека сум нејзино.
МАРИНА: А патував кон Русија. За Русија бев одбегнатата ќерка. За Русија бев блудната ќерка. Да, таткото со раширени раце го чека својот блуден син кога тој се враќа. Но, мајка Русија со камшик во раката ја дочека својата блудна ќерка. (Пауза. Звук на воз кој запира, сè побавно и побавно тропотење по шините, до потполн молк.) Кога ја напуштив Русија, ги изгубив моите руски читатели. Кога се вратив, седумнаесет години подоцна, не можев да се надевам на нови читатели. Но, се надевав на спокоен живот. Бедата не ми сметаше, ми требаше само малку спокој. Спокој… Никогаш не доживеав спокојство… Најпрво ја затворија ќерка ми. Потоа и маж ми. Му напишав писмо на Јосиф Висарионович Стаљин, со молба да се разгледа внимателно нивниот случај. Никогаш не дојде одговор. Доаѓаше војна. И дојде ова лето. Москва мораше да биде евакуирана. Се качивме со Мур во воз. Беше преполн со бегалци. Во куферите имавме неопходни нешта – алишта, малку шеќер, ориз, тутун. Патувавме. Бегавме. Се гледавме еден со друг.
РИЛКЕ: Ги слушав твоите мисли. Ти се прашуваше како изгледаш во очите на својот син. Се прашуваше дали те гледа како остарена немоќна жена. А врз неговото лице, врз лицето на неговите шестнаесет години, ти го гледаше неговото лице какво што го имаше кога ти ме запозна мене, лице на дете кое тукушто беше научило да чекори.
МАРИНА: Седевме во возот, две безнадежни суштества, мајка и син. Го делевме последното парче леб. Потоа, стигнавме до последната станица. Елабуга. Тука сме, сами, јас и мојот син. Има шеснаесет години. Никогаш повторно нема да го видам. (Гест на очај, без солзи – рацете во тупаници, ги допира до челото.) Сега е на аеродромот. Со жената од која ја изнајмуваме оваа собичка отиде таму, на аеродромот, да работи. И јас работам. Мијам садови во една менза. Треба да одам и оваа вечер. Да мијам садови. Нема да одам. Не во мензата. Време е да заминам. Уморна сум од постоењето.
РИЛКЕ: Знам дека поезијата повеќе не ти е доволна причина да останеш овде…
МАРИНА: Поезијата не е никаква причина да продолжам. Јас и поезијата се разделивме.
РИЛКЕ: Но затоа Мур. Има шеснаесет години.
МАРИНА: Доволно за да продолжи понатаму сам. Јас ќе му бидам само товар. Со мене само
потешко ќе продолжи низ животот.
РИЛКЕ: Не помислуваш како ќе се чувствува затоа што си се убила. Не помислуваш дека ќе се обвинува затоа што не нашол начин да ти го направи постоењето полесно…
МАРИНА: Доволно е умен да знае дека никој не може да ми го направи полесно постоењето. Јас сум сега камен кој тоне кон дното.
РИЛКЕ: Сепак, ако се убиеш, тој ќе чувствува вина. Ќе се обвинува сè додека чекори по земјата.
МАРИНА: Веќе му кажав дека сакам да си заминам. Со години му кажувам што ќе направам. Поминавме денови во кои му кажував дека ми недостига само храброст. Тоа е мојата неискуплива вина – уште од дете ме слуша кога велам дека ќе се убијам. Тој знае дека е чист пред Бога. Како ангел. Тој одамна се има помирено со мојата смрт. (Го зема столчето, го мести под гредата.)
РИЛКЕ: Марина, ако се убиеш, четири дена по твојата смрт тој ќе се пријави како доброволец во војската.
МАРИНА: (Се качува на столчето.) Тоа не е вистина!
РИЛКЕ: И ќе загине.
МАРИНА: Утеха ли е тоа? Помислата дека тој и јас само накратко ќе бидеме разделени? (Го врзува јажето за гредата.) Кој датум е денес, Рилке? Сакам да знам на кој датум засекогаш ти се придружувам?
РИЛКЕ: 31 август 1941, Марина.
(Мрак. Се слуша како столчето паѓа.)
СЦЕНА 9
(Искра седи на столчето да каучот. На каучот, наместо куклата од претходните сцени, сега лежи Сигмунд Фројд).
ИСКРА: Да, ја сонувам нејзината смрт. Смртта на Марина Цветаева. А понекогаш ја сонувам и смртта на вашата сестра. И, во моите соништа, тие двете понекогаш се сретнуваат. (Пауза). Ве интересираат ли моите соништа, доктор Фројд? (Се врти кон него). Доколку дојдев во вашата ординација пред сто години, сигурно ќе ме прашавте: Што сонувате, Искра? Сонувам две жени, далеку од мажите кои ги посакувале, далеку од мажите од кои биле посакувани. Тие жени се блиски една до друга во времето, но просторот не им дозволува да се сретнат. Вашата сестра сиот свој живот го минала во Виена, и единственото патување во нејзиниот живот е депортацијата во логорот Терезин. Марина Цветаева го бара својот живот, или бега од смртта, низ Европа. Но, патиштата не им се сретнале. (Пауза). Не знам зошто ги сонувам заедно. Можеби затоа што, за разлика од вас, кој од соништата ја правевте својата библиографија, за нив соништата и сонувањето биле биографија. И нивните биографии се, всушност, онирографии. (Сигмунд Фројд се поткрева, седнува на каучот). Легнете, доктроре Фројд. Легнете, кога ви велам. (Сигмунд Фројд одново легнува). Се поистоветувам со вашата сестра, докторе Фројд. Таа секогаш сакала да ја мине границата. Сакала да патува. Кога можела, немала храброст. Кога сакала да ја мине границата од потреба, бидејќи нацистичките трупи веќе вмарширале во Виена, не можела да добие виза. Одовде, од Балканот, тешко се добива виза за Европа. Виза добивам единствено кога ќе ме покани некоја театарска или балетска куќа од Европа. Можеби затоа сонувам граници. Можеби затоа ги сонувам Марина Цветаева и Адолфина Фројд. А сега ќе направам перформанс за нив двете. Ќе ги минам границите играјќи ги нивните животи. Се сеќавате ли на животот на вашата сестра, докторе Фројд? Онаа што само еднаш ја премина границата – патувајќи кон логорот на смртта.
СЦЕНА 10
(Септември, 1942. Концентрационен логор Терезинштат. Просторија со дрвените кревети, десетина тела легнати, неподвижни како кукли. Само едно тело се движи, се превртува, не може да заспие: Долфи Фројд. Долфи Фројд станува од креветот, доаѓа до средината на просторијата).
ДОЛФИ: Каде сум јас? (Оди од една кукла до друга). Каде сум јас? (Куклите остануваат неподвижни). Каде сум јас? (Допира една кукла за раката, раката на куклата останува во нејзината рака). Каде сум јас? (Оди до друга кукла, ја гали по главата). Каде сум јас? (Главата на куклата паѓа се тркала по подот. Долфи оди на средината од просторијата, седнува на подот, плаче). Каде сум јас, каде сум јас, каде сум јас?
(Во просторијата влегува Сигмунд Фројд, осумдесетгодишен старец, со бастум во раката. Седнува до неа. Ја потпира главата на нејзиното рамо. Долфи се врти кон него).
ДОЛФИ: Која сум јас?
СИГМУНД: Адолфина Фројд.
ДОЛФИ: Адолфина Фројд?
СИГМУНД: Сите те викавме Долфи.
ДОЛФИ: Долфи? Не се сеќавам. Не се сеќавам на Долфи Фројд.
(Три од куклите се раздвижуваат. Во текот на сцената, тие танцуваат. Понекогаш преку танц го претставуваат конкретно она за што говорат Сигмунд и Долфи, понекогаш тоа го изразуваат апстрактно со своите движења.)
СИГМУНД: Се роди еден јулски ден 1862 година, во Виена.
ДОЛФИ: Каде е Виена?
СИГМУНД: Шест години по моето раѓање.
ДОЛФИ: Кој си ти?
СИГМУНД: Твојот мртов брат Сигмунд.
ДОЛФИ: Не се сеќавам ниту на тебе.
СИГМУНД: Те учев да читаш.
ДОЛФИ: Веќе не знам да читам.
СИГМУНД: А пред тоа, те учев да одиш. Татко беше зафатен со трговијата со ткаенини, мајка со домот. Секогаш ги сакаше другите деца повеќе од тебе. Мене, Мици, Александар, Ана, Паулина, Роза. Ти остануваше на страна, често се разболуваше. “Таа ќе умре,” велеше мајка.
ДОЛФИ: И? Умрев ли?
СИГМУНД: Мајка го велеше тоа без некакво сочувство, без страв. Ги изговараше тие зборови како констатација, дури и пострашно – како некаква опомена до другите дека не треба да ти обрнуваат внимание, дека не треба да го губат времето со тебе, го кажуваше тоа како да ги предупредуваше сите: таа е непотребна, таа е краткотрајна, таа наскоро ќе замине, вие продолжете.
ДОЛФИ: И? Продолживте ли?
СИГМУНД: И можеби тоа чувство дека наскоро ќе те снема, можеби таа помисла за твојата краткотрајност ме гонеше да бидам покрај тебе, да го набљудувам твојот свет, да ти го доближувам светот подалеку од нашиот дом, бидејќи ти не излегуваше од дома. Ти говорев за нештата кои ги гледав, ти ги пренесував и оние нешта кои ги учев во Леополдштатер Гимназиум. Знаења за математиката, биологијата, географијата. Но ти најмногу ја сакаше историјата, тоа запишано сеќавање за одамна завршените нешта.
ДОЛФИ: Јас веќе не се сеќавам ниту на нештата кои сеуште траат.
СИГМУНД: Помислувајќи, затоа што мајка зборуваше дека нема да живееш долго, на твојата краткотрајност, помислував дека таа краткотрајност треба да ја исполнам со убавина. Ти ветував дека ќе патуваме…
ДОЛФИ: Патував ли, воопшто, некогаш…?
СИГМУНД: Планиравме да патуваме на местата на кои историјата оставила најсилна трага…
ДОЛФИ: Дали некогаш патував?
СИГМУНД: … веројатно затоа што нè возбудуваше помислата од престој на простор на кој постои не само ова сегашново, туку и едно минато време.
ДОЛФИ: Зошто одбегнуваш да ми одговориш дали некогаш сум патувала?
СИГМУНД: Не, никогаш не патуваше…
(Пауза).
СИГМУНД: Потоа ти беше подобро, како што минуваа годините, така сè помалку се разболуваше. Едно утро, кога имаше дванаест години, ми рече: “Сакам да научам да цртам”.
ДОЛФИ: Да цртам?
СИГМУНД: Тогаш јас веќе студирав медицина. Зборував со татко и мајка, им кажав дека треба да земаш часови по цртање. Татко, како и секогаш, молчеше. Мајка рече: “Таа постојано се разболува, нека најде поефтина утеха, а не часови по цртање.” Јас им реков дека тоа не би било утеха, туку вложување во твојата иднина. Тие ми рекоа дека ако преживееш, твојата иднина треба да биде сопруг, дом и деца за кои ќе се грижиш. Им реков дека иднината на секој човек е задоволноста од сопственото постоење. Им реков дека ти би била исполнета и задоволна од своето постоење само ако црташ. Тие не сфаќаа, велеа дека ако цртањето ти носи задоволност и исполнетост…
ДОЛФИ: Исполнетост?… Се чувствувам толку празна…
СИГМУНД: Велеа дека ако цртањето ти носи задоволност и исполнетост, тогаш би можела тоа да го правиш онака како што знаеш и умееш, без да земаш часови по цртање. Им реков дека усовршувањето ја надополнува задоволноста и исполнетоста. Ми рекоа дека немаат пари да ти плаќаат учител по цртање. Им реков дека ќе трошам помалку пари за книги, за да можат да ти плаќаат часови. (Пауза). Ги сакав книгите. Ако нешто ми недостига на оној свет, тоа се книгите. Се сеќаваш ли колку ги сакав книгите, Долфи?
ДОЛФИ: Не се сеќавам. На ништо не се сеќавам.
СИГМУНД: Додека студирав на факултетот по медицина, честопати ви раскажував како сме секцирале мртовци, и се смеев кога ќе видев колку моите описи ве згадуваа. Една квечерина се вратив со човечко срце кое успеав да го украдам во текот на часот по анатомија што го имавме тој ден. Ти реков: “Велат дека со ова човекот сака. Ако успееш да го нацрташ, тоа значи дека си ја нацртала љубовта.”
ДОЛФИ: И, успеав ли да ја нацртам љубовта?
СИГМУНД: Не. Го оставив срцето на чинија во мојата соба. Ти секогаш црташе во мојата соба. Станот во кој живеевме беше тесен, се туткавте по неколку луѓе во секоја соба. Но, јас имав посебна соба, затоа што татко и мајка веруваа дека ако имам услови да се образувам, ќе направам еден ден нешто големо што ќе ме оттргне од немаштијата. Таа соба ја викавме кабинет. Во таа соба ти секогаш доаѓаше да црташ, уште кога почна да ги земаш првите часови по цртање ти реков: “Мојот кабинет ќе биде твое ателје”. Но, кога го ставив она срце на чинијата во мојата соба, ти престана да влегуваш таму. По неколу дена те викнав во кабинетот. Таму, во чинијата, по срцето, се прпелкаа црви. Ти реков: “Запомни, Долфи, љубовта е расиплива материја”.
ДОЛФИ: Не се сеќавам дека воопшто некогаш си ми рекол нешто.
СИГМУНД: Обиди се да се сетиш.
ДОЛФИ: Не знам дали е воопшто потребно да се сеќавам.
СИГМУНД: Чудно, некогаш велеше: “Некогаш е најдобро да се живее не со сегашноста, туку со сеќавањата.”
ДОЛФИ: Не можам да се сетам дека некогаш сум рекла такво нешто.
СИГМУНД: А се сеќаваш ли на Густав Климт?
ДОЛФИ: Кој е Густав Климт?
СИГМУНД: Учевте заедно на Школата за Применета Уметност при Кралскиот и Империјален Музеј за Уметност. По неколку години часови по цртање ти почна да одиш во таа Школа. Ни на тоа не се сеќаваш?
ДОЛФИ: Не се сеќавам…
СИГМУНД: Тогаш, не се сеќаваш ниту на денот кога ја заврши Школата за Применета Уметност, ниту пак на денот кога реши да не се занимаваш повеќе со сликарство. Не се сеќаваш ниту на твоите стравувања за моето здравје, кога ми го открија ракот на вилицата, не се сеќаваш на сопствената болка заради болките кои јас ги трпев при триесетината операции. Веројатно не се сеќаваш ни на денот кога нацистичките трупи вмаршираа во Виена, ниту на денот кога нè примораа да носиме давидови ѕвезди на ракавите. Не се сеќаваш ни на денот кога заминав од Виена за Лондон, и потоа, потоа…
ДОЛФИ: Се сеќавам… Потоа едно утро Роза дојде кај мене, сета уплакана. Знаев што ќе рече. Рече: “Сигмунд умрел.”
СИГМУНД: Значи, се сеќаваш.
ДОЛФИ: Сега се сеќавам… На сè се сеќавам. Се сеќавам како тагував по твојата смрт. Се сеќавам како пред три месеци нè качија во вагони и нè депортираа овде. Овде. Терезинштат. Логор. Последната станица од мојот живот. А, всушност, моето прво патување во животот. Сигмунд, се сеќаваш ли, кога бевме деца, колку ми ветуваше дека заедно ќе патуваме. Се сеќаваш ли, Сигмунд?
СИГМУНД: Што сакаш да кажеш со тоа?
ДОЛФИ: Сакам да ти кажам дека го немаш исполнето своето најголемо ветување. Сакам да ти кажам дека не е исполнето моето најголемо надевање. Најголемото ветување на твојот живот беше тоа дека ќе патуваме заедно, ветување повторувано илјадапати кога бевме деца. Моето најголемо надевање беше еден ден да патуваме заедно. Надевање започнато уште од детството. Надевање за кое верував дека ќе се исполни сè до твојата смрт, скоро осумдесет години.
СИГМУНД: Долфи, ти се однесуваш инфантилно, и итно ти е потребна психотерапија.
ДОЛФИ: Сигмунд, ова ниту е твојата ординација на Берггасе број 19, ниту овој дрвен кревет е каучот на кој ги легнуваше своите пациенти, ниту пак јас имам потреба да ги решавам моите психички проблеми. Ниту пак ова е место и време тие да се лечат. Најважно од сè е тоа што совеста ми е чиста. Тоа е најважно пред да умре човек – да му е чиста совеста. Ти имаш грижа на совеста, Сигмунд.
СИГМУНД: Јас?
ДОЛФИ: Да. Ти.
СИГМУНД: Зошто еден мртовец би имал грижа на совеста?
ДОЛФИ: Затоа што веројатно чувството на грев е посилно кога ќе се замине зад границата која ги дели животот и смртта.
СИГМУНД: Кога го изговараш зборот граница, го акцентираш така што имам чувство дека алудираш на нешто.
ДОЛФИ: Да. И ние можевме да ја минеме границата.
СИГМУНД: Не. Кога бегавме од Виена за Лондон, не можевме да ве земеме со нас.
ДОЛФИ: Но, сепак и’ помогна на сестрата на твојата сопруга да замине со вас. А ги остави сопствените сестри. (Пауза). Паулина, Мици и Роза се исто во логоров. Ги остави сопствените сестри, а ја спаси сестрата на својата сопруга.
СИГМУНД: Таа беше една, а вие четири.
ДОЛФИ: Да. Но, тоа повеќе не е важно. Можеби и таа сега е мртва, како што си мртов и ти. Наскоро и ние ќе бидеме мртви… Навистина, можеби ќе поживеевме некој месец повеќе доколку ти беше доволно добар да ни помогнеш да заминеме со вас од Виена…
СИГМУНД: Престани да ми префрлаш!
ДОЛФИ: Сигмунд, јас воопшто не ти префрлам за тоа што нè остави во Виена, а можеше да нè земеш и нас во Лондон. Јас само го констатирам тоа.
СИГМУНД: Но сепак има обвинување во твојот глас.
ДОЛФИ: Не, туку во твојот глас има бес затоа што не сакаш да се соочиш со вината и каењето. (Пауза). Нашите животи ионака беа завршени. Сите се ближевме кон осумдесеттата, јас пред два месеци осумдесет. Ако ти префрлам за нешто, тогаш ти префрлам за тоа што никогаш никаде не отпатувавме заедно.
СИГМУНД: Долфи, тие зборови за патувањата, тоа е толку инфантилно.
ДОЛФИ: На оној свет си ја понел титулата доктор. Но не и чувството да се биде брат. (Пауза.) Кога пред малку ми го раскажуваше моето минато, заборави да ја споменеш мојата осаменост. Заборави да кажеш дека јас останав сама.
СИГМУНД: Не остана сама, живееше со нашата мајка.
ДОЛФИ: Знаеш да утешиш. Ти и Александар се оженивте, нашите сестри се омажија, а јас останав сама. Со нашата мајка. да, веројатно е инфантилно тоа што ти префрлам што не си го исполнил ветувањето од детството да патуваме заедно. Да не бев инфантилна, веројатно би се задоволила со ова единствено патување во мојот живот – од Виена до логоров. Да, јас сум инфантилна, а ти, ти отсекогаш се однесуваше како возрасен. И кога патуваше со сестрата на твојата сопруга. Патуваше со Мина Бернајс на местата на кои, кога бевме деца, ми ветуваше дека ќе одиме заедно.
СИГМУНД: Долфи, тебе не ти е добро.
ДОЛФИ: (Иронично.) Сакаш да ми помогнеш?
СИГМУНД: Сега би требало да размислуваш како да побегнеш одовде?
ДОЛФИ: Прости ми, Сигмунд, но морам да констатирам дека си инфантилен. Навистина мислиш дека една осумдесетгодишна старица би можела да се надева да побегне одовде? Или, уверен си во мојата инфантилност, па мислиш дека можеш да го свртиш разговорот кон нешто друго.
СИГМУНД: Јас само сакам да ти помогнам…
ДОЛФИ: И мислиш дека помошта се состои во тоа да ми дадеш совет да размислувам на бекство? Колку инфантилно, Сигмунд! Дури и кога твојата инфантилна претпоставка би била точна, што би направила јас по тоа бекство? Каде би го сместила овој осумдесетгодишен живот? Каде? (Пауза.) Оди си одовде. Оди си.
СИГМУНД: Зошто?
ДОЛФИ: Вечерва ќе умрам. Истоштена сум, готова сум, ќе умрам. Не заслужуваш да бидеш покрај мене кога ќе се разделувам од животот. Оди си… (Пауза. Се гледаат.) Оди си. (Пауза. Се гледаат.) Сигмунд, тоа е мојата последна желба: те молам, оди си.
(Сигмунд Фројд се врти, заминува. Долфи легнува на креветот. Се слуша чукањето на нејзиното срце. Во еден миг – престанува).
СЦЕНА 11
(Искра седи на столчето да каучот. На каучот лежи Сигмунд Фројд. Лево од каучот стои Марина Цветаева, десно – Долфи Фројд.)
ИСКРА: Во едно писмо до Пастернак, Цветаева запишала: “Моето страдање е во невозможноста да станам тело.” Зошто можела да биде само душа? Дали некогаш се обидела, брем преку танцот, да го открие телото, да открие дека е и тело? Дали некогаш се обидела преку танц да ги соедини телото и душата?
МАРИНА: Се плашев. Секогаш се плашев да танцувам.
ИСКРА: Дури и во мислите?
МАРИНА: Не. Во мислите танцував. (На големо платно: контури на една фигура која танцува. Марина, Искра и Сигмунд гледаат во фигурата на платното). Разговарав со Рилке, и во мислите гледав како танцувам со него. Му пишував писма на Пастернак, и додека пишував пред мене играше мојата фугура. И кога ги учев Аријадна и Мур да читаат, кога чекав Сергеј да се врати од фронтот. Но, тоа не беше моето тело кое танцуваше. Тоа беше мојата душа. Мојата душа ги создаваше контурите на моето тело и танцуваше. (Фигурата исчезнува од платното). Но, со ова тело… (Го допира своето тело како да е нешто туѓо, ненејзино). Со ова тело не можев да танцувам. Се плашев од него. Танцував со душата.
ИСКРА: Танц со душата. Наместо анализа на душата. Психотанц наместо психоанализа. (Се врти кон Сигмунд). А вашата сестра. Танцуваше ли таа?
СИГМУНД: (Станува од каучот. Седи, со главата потпрена на рацете). Не знам. Не се сеќавам. Знам дека и таа се плашеше од своето тело. Јас се плашев од нејзината душа. Се плашев за нејзината душа. Имаше во неа нешто што наликуваше на лудило. Јас, како и секој малограѓанин, се плашев од лудилото. За сите бев храбриот човек кој е во состојба да го излечи, но, јас се плашев од лудилото. Се плашев кога лудилото беше блиско, кога со него требаше да се справам како роднина, а не како доктор. И, ако сестра ми танцувала со својата душа наместо со своето тело, тоа мора да бил стравичен танц.
ДОЛФИ: Не знам дали танцував со својата душа. Можеби и јас се плашев да погледнам во неа. Можеби и јас стравував од тоа што би можела да видам во мојата душа. Танцував. Со телото. Но никогаш пред другите луѓе. Ги гледав како танцуваат. И потоа, кога останував сама дома, танцував. Некаде длабоко во мене се сочувуваше слушнатата музика, некаде длабоко во мене го слушав Штраус, ги затворав очите, и танцував. (Ги затвора очите и танцува). Се плашев да погледнам во огледалото и да видам како танцувам, но не беше тоа причината заради која ги затворав очите. Со затворени очи ми беше полесно да ја надминам границата меѓу реалниот и замислениот свет. Единствената граница која ја минував. (Удира од некој предмет и паѓа на подот. Ги отвора очите, седнува на подот, со рацете ги прегрнува колената.)
ИСКРА: Можеби затоа ги сонувам, докторе Фројд. Ги сонувам затоа што нивните души се во потрага по тело што ќе ги ослободи со танцот. Можеби затоа сакам да направам перформанс во кој ќе говорам за нивните души преку своето тело. И така, танцувајќи, да чувствувам како се топи границата помеѓу телото и душата, помеѓу овоземното и оноземното, помеѓу ова овде и она таму.
(Полека, почнува да танцува. Замрачување).
Автор на фотографијата: Катица Ќулавкова
This post is also available in: English
